Rechtsinformatica als tak van wetenschap

Bart Verheij en Jaap Hage

Abstract

(Inleiding)

De toepassing van informatietechnologie in het recht leidt tot allerlei wetenschappelijke vragen. In hoeverre is juridische argumentatie te automatiseren, of althans te ondersteunen met behulp van informatietechnologie? Hoe kan de immense hoeveelheid juridische informatie zo goed mogelijk ontsloten worden? In hoeverre kunnen informatiesystemen min of meer zelfstandig juridische vragen beantwoorden? Hoe moet juridische kennis worden gemodelleerd opdat een informatiesysteem er zo goed mogelijk mee overweg kan? Allemaal interessante en moeilijke vragen, die dan ook tot een grote hoeveelheid wetenschappelijke publicaties hebben geleid.

In dit hoofdstuk wordt de ontwikkeling in het wetenschappelijke onderzoek op het gebied van de rechtsinformatica beschreven. Voor we daaraan kunnen beginnen moet natuurlijk de vraag beantwoord worden hoe wij het onderzoeksgebied van de rechtsinformatica afbakenen. Is rechtsinformatica gewoon een synoniem voor 'informatietechnologie voor juristen', of gaat het om iets specifiekers dan de inzet van informatietechnologie ter ondersteuning van de jurist in diens werkzaamheden? Heel pregnant komt dit aan de orde in de vraag of de bestudering van tekstverwerkende programmatuur valt onder het onderwerp rechtsinformatica, omdat juristen veelvuldig van dergelijke programmatuur gebruik maken.

Zoals zo vaak, geldt ook hier dat het stellen van de juiste vraag de helft is van het geven van het antwoord. De werking van tekstverwerkers valt evident niet onder de rechtsinformatica en blijkbaar is het zinvol te onderscheiden tussen informatietechnologie voor juristen in het algemeen en rechtsinformatica als onderzoeksthema in het bijzonder. Wij zouden het onderscheid tussen deze twee als volgt willen aanduiden: Bij rechtsinformatica gaat het om programmatuur waarin kennis over het recht, inhoudelijk of procedureel, is opgeslagen met als doel de werkzaamheden van de jurist te ondersteunen. Met deze omschrijving willen we uiteraard niet suggereren dat programmatuur waarin geen kennis van het recht is verwerkt niet of minder nuttig voor juristen zou zijn. Het voorbeeld van de tekstverwerker maakt het tegendeel wel duidelijk. Informatietechnologische toepassingen zijn niet meer weg te denken uit de moderne samenleving als geheel en dus ook niet uit het recht. Maar de discipline rechtsinformatica behoeft zich niet uit te strekken tot het gehele veld van de informatietechnologie en kan zich bescheidener richten op die toepassingen waarin kennis van het recht een wezenlijke rol speelt.

Van een interdisciplinair en springlevend veld als de rechtsinformatica kan onmogelijk een volledig overzicht gegeven worden. Onze eigen kennis en voorkeuren zijn vanzelfsprekend mede bepalend geweest voor de uiteindelijke selectie. Voorbeelden van relevante onderwerpen die in dit korte bestek niet of nauwelijks aan bod komen zijn neurale netwerken, agenttechnologie en taaltechnologie. Bij het samenstellen van dit overzicht hebben wij met name gebruik gemaakt van de proceedings van de International Conferences on Knowledge-Based Systems (JURIX), die van de International Conferences on Artificial Intelligence and Law (ICAIL) en het tijdschrift Artificial Intelligence and Law.

(Conclusie)

Zoals in de inleiding reeds werd opgemerkt, is het ondoenlijk om in kort bestek een overzicht te geven van het rechtsinformatica-onderzoek dat ook maar bij benadering volledig is. Wij hebben er naar gestreefd een goede indruk te geven van de wijze waarop praktische problematiek heeft geleid tot wetenschappelijk onderzoek dat soms direct toepassingsgericht is, maar soms ook voorwaardenscheppend is voor toepassingsgericht onderzoek.

Opvallend is de belangrijke rol die de JURIX-onderzoekers ook vanuit een internationaal perspectief spelen. De vele verwijzingen naar onderzoek uit Nederland en België in de voorgaande paragrafen zijn wat dit betreft illustratief. Het rechtsinformatica-onderzoek heeft in deze contreien een rijke voedingsbodem gevonden. Het valt te hopen dat de investeringen die daartoe zijn gedaan rendement zullen hebben door brede toepassing van de verworven theoretische inzichten in de rechtspraktijk. Er is dan ook een grote behoefte aan mensen die in staat zijn de brug te slaan tussen wetenschap en praktijk.

Reference:
Verheij, B. & Hage, J.C. (2002). Rechtsinformatica als tak van wetenschap. Informatietechnologie voor juristen (eds. A. Oskamp & A.R. Lodder), pp. 69-91. Kluwer, Deventer.

Download manuscript (in PDF-format)


Bart Verheij's home page - research - publications