Doel- en probleemstelling 

Op 1 januari 1997 is het driejarige ITeR-project 01437112, getiteld 'Rechtsregels in kennissystemen: redeneren met uitzonderingen, conflicten en toepasselijkheid' van start gegaan. De onderzoeksvragen in het project zijn: 

1. In hoeverre sluiten de theoretisch ontwikkelde nieuwe technieken voor het omgaan met specifiek juridische redeneerpatronen, gebaseerd op regels met uitzonderingen, conflicterende regels en toepasselijkheidsvraagstukken, aan bij de juridische praktijk? Welke aanpassingen zijn nodig? 
2. In hoeverre zijn de nieuwe technieken bruikbaar voor het ontwikkelen van een juridisch kennissysteem gebaseerd op een concreet domein ? Welke compromissen blijken onontkoombaar, met name op het terrein van de kennisrepresentatie? 
3. Hoe verhoudt zo'n kennissysteem zich tot bestaande kennissystemen?

Tussen logica en recht is er een natuurlijke verbondenheid: zowel in de logica als in het recht spelen de formele aspecten van argumentatie een belangrijke rol. In de logica staan die formele aspecten centraal als onderwerp van onderzoek; in het recht zijn ze een middel om algemene doelen, zoals rechtszekerheid en begrenzing van staatsmacht, te dienen. Desondanks is de klassieke logica ontegenzeglijk van beperkte praktische relevantie voor het recht. 

Recent, met name sinds het verschijnen van Prakken's proefschrift 'Logal tools for modelling legal argument' in 1993, zijn de theoretische inzichten in juridische argumentatie fors verdiept. Het is geen overdrijving te stellen dat de rechtslogica een nieuw gezicht heeft gekregen. Het slechten van de aloude logische taboes van inconsistentie en weerlegbaarheid (niet-monotonie) heeft geleid tot geheel nieuwe logische analyses van alledaagse juridische argumentatiepatronen, zoals die gebaseerd op regels met uitzonderingen, conflicterende regels en toepasselijkheid. 

De hoofddoelstelling van het project is om te laten zien dat de nieuwe theoretische inzichten in juridische redeneerpatronen ook daadwerkelijk aansluiten bij de juridische praktijk. Langs twee wegen wordt de aansluiting met de juridische praktijk gezocht. 

Ten eerste wordt een concreet juridisch leerstuk, de onrechtmatige daad, bekeken door de bril van de moderne argumentatietheorieën. In diverse publicaties is getoond dat de nieuwe theoretische inzichten geenszins in de lucht hangen. De praktijk van het leerstuk bevat veel aanknopingspunten voor de nieuwe theorieën (publicatie [4]). Casusposities die bekende arresten (over rechtsinbreuk en gevaarzetting) volgen, kunnen op zinvolle manier logisch worden geanalyseerd (rapport [1]). In een op een juridisch publiek toegesneden artikel (publicatie [5]) is laten zien dat de moderne rechtslogica dichter bij de juridische praktijk is komen te staan en van praktische betekenis kan zijn voor het recht. 

Ten tweede wordt gewerkt aan experimentele informatietechnologische toepassingen. Gekozen is voor de ontwikkeling van assistentiesystemen voor juridische argumentatie (zie bijvoorbeeld publicatie [6] en [7]). Inhoudelijk betekent dit een lichte verschuiving: in de oorspronkelijke aanvraag wordt gesproken van juridische kennissystemen. Zulke systemen moeten onderscheiden worden van argumentatieassistentiesystemen. Kennissystemen redeneren zelf met behulp van de informatie die in hun kennisbestanden is opgenomen, terwijl assistentiesystemen een bescheidener, ondersteunende taak hebben. De verschuiving sluit aan bij een ontwikkeling in het voor het project relevante onderzoeksgebied. Er zijn inmiddels drie prototypes ontwikkeld (software [1-3]). 

De wetenschappelijke voortgang van het project verloopt heel bevredigend, zoals uit de publicaties en overige output blijkt. 

Publicaties en overige output 

• Presentaties

1. Verheij, B. (1997). Logical tools for legal argument: a practical assessment in the domain of tort. Presentation at The Sixth International Conference on Artificial Intelligence and Law (ICAIL '97). Melbourne, 3 juli 1997. 
2. Verheij, B. (1997). Juridische informatiesystemen: the next generation. ITeR Congres '97. Den Haag, 6 november 1997.
3. Verheij, B. (1997). States of affairs, events, and rules: an abstract model of the law. Presentation at the Tenth International Conference on Legal Knowledge-Based Systems (JURIX '97). Amsterdam, 12 december 1997.
4. Verheij, B. (1998). Opportunities of computer-mediated legal argument in education. Presentation at the BILETA-conference. March 27/28, 1998. Dublin, Ireland.
5. Lodder, A.R. (1998). Computer-mediated legal argument : the verbal vs. the visual approach. Presentation at the 2^nd French-American Conference on Artificial Intelligence and Law. June 11/12, 1998. Nice, France.
6. Verheij, B. (1998). Argument mediation for lawyers: the presentation of arguments. Presentation at the The Fourth International Conference on Argumentation. June 16/19, 1998. Amsterdam.
7. Verheij, Bart (1998). Argue! - an implemented system for computer-mediated defeasible argumentation. Presentation at the Tenth Netherlands/Belgium Conference on Artificial Intelligence (NAIC '98). Novermber 18/19, 1998, Amsterdam.
8. Verheij, B. (1998). ArguMed - a template-based argument mediation system for lawyers. Presentation at the Eleventh International Conference on Legal Knowledge-Based Systems (JURIX '98). December 8/9, 1998. Amsterdam.

• Wetenschappelijke publicaties

1. Hage, J.C. (1997). Reasoning with Rules. An Essay on Legal Reasoning and Its Underlying Logic. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht. 
2. Hage, J.C., and Verheij, B. (1997). The law as a dynamic interconnected system of states of affairs. Manuscript accepted for publication in International Journal of Human-Computer Studies.
3. Verheij, B., and Hage, J.C. (1997). States of affairs, events, and rules: an abstract model of the law. Legal Knowledge Based Systems. JURIX '97. Abridged version of Hage and Verheij (1997). 
4. Verheij, B., Hage, J.C., and Lodder, A.R. (1997). Logical tools for legal argument: a practical assessment in the domain of tort. The Sixth International Conference on Artificial Intelligence and Law. Proceedings of the Conference, pp. 243-249. ACM, New York (New York).
5. Verheij, B., Hage, J.C., en Maanen, G. van (1998). De logica van de onrechtmatige daad. Geaccepteerd voor publicatie in het Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht.
6. Verheij, B. (1998). ArguMed - A Template-Based Argument Mediation System for Lawyers. Legal Knowledge Based Systems. JURIX: The Eleventh Conference (eds. J.C. Hage, T.J.M. Bench-Capon, A.W. Koers, C.N.J. de Vey Mestdagh and C.A.F.M. Grütters), pp. 113-130. Gerard Noodt Instituut, Nijmegen. 
7. Verheij, B. (1998). Argue! - an implemented system for computer-mediated defeasible argumentation. NAIC '98. Proceedings of the Tenth Netherlands/Belgium Conference on Artificial Intelligence (eds. Han La Poutré and Jaap van den Herik), pp. 57-66. CWI, Amsterdam
8. Verheij, B. (1998). Argument mediation for lawyers: the presentation of arguments. The Fourth International Conference on Argumentation, June 16-19, 1998. Amsterdam. 
9. Verheij, B., and Lodder, A.R. (1998). Computer-mediated legal argument : the verbal vs. the visual approach. Proceedings of the 2^nd French-American Conference on Artificial Intelligence and Law – June 11-12. Nice, France.
10. Lodder, A.R., and Verheij, B. (1998). Opportunities of computer-mediated legal argument in education. Proceedings of the BILETA-conference – March 27-28. Dublin, Ireland.
11. Hage, J.C., and Verheij, B. (1998). The law as a dynamic interconnected system of states of affairs. Accepted for publication in International Journal of Human-Computer Studies.
12. Verheij, B., Hage, J.C., and Herik, H.J. van den (1998). An integrated view on rules and principles. Artificial Intelligence and Law, Vol. 6, No. 1, pp. 3-26.
13. Hage, J.C. (1998). Dialectical Models in Artificial Intelligence and Law. Accepted for publication in Artificial Intelligence and Law.

• Vakpublicaties

1. Verheij, B. (1997). Bespreking proefschrift Kees de Vey Mestdagh. Juridische kennissystemen. Rekentuig of rekenmeester? NVKI Nieuwsbrief, Vol. 14, No. 6, pp. 167-173.
2. Verheij, B. (1998). Logical Tools for Modelling Legal Argument. A Study of Defeasible Reasoning in Law door Henry Prakken (boekbespreking). NVKI Nieuwsbrief, Vol. 15, No. 2, pp. 54-60. 
3. Verheij, B. (1998). Formalism and interpretation in the logic of law. Book review of Logical Tools for Modelling Legal Argument. A Study of Defeasible Reasoning in Law, by Henry Prakken. Accepted for publication in Artificial Intelligence and Law.
4. Verheij, B. (1998). Automatisch categoriseren van tekst en mogelijke toepassingen in de rechtsinformatica. Bespreking van lezing door Marie-Francine Moens. NVKI Nieuwsbrief, Vol. 15, No. 2, pp. 51-52.

• Rapport

1. Verheij, B. (1998). Oplossing van casusposities over onrechtmatige daad met logische hulpmiddelen.

• Software

1. Verheij, Bart (1997/1998). Argue! Een experimenteel systeem voor automatische argumentatieassistentie.
2. Verheij, Bart (1998). ArguMed 1.0. Een experimenteel systeem voor automatische argumentatieassistentie.
3. Verheij, Bart (1998). ArguMed 2.0. Een experimenteel systeem voor automatische argumentatieassistentie.

Jaap Hage is projectleider. Bart Verheij is de projectuitvoerder.  

Sinds september 1998 is Arno Lodder niet meer werkzaam aan de Universiteit Maastricht, maar aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij is op 5 juni 1998 gepromoveerd. 

Duur van het project 

1 januari 1997 - 31 december 1999